Emerytura pomostowa – praca w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze

Jednym z warunków uzyskania emerytury pomostowej jest ustalenie czy osoba wykonywała pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, gdy inne przesłanki warunkujące uzyskanie emerytury pomostowej (m.in. wiek, sposób rozwiązania umowy o pracę) zostały przez spełnione.

Regulacje prawne

Jako pierwsze wskazać należy, iż obowiązują dwa wykazy prac w szczególnych warunkach lub o szczególnych charakterze, tj. wykaz prac wykonywanych przed 1 stycznia 2009 r. (zawarty w art. 32 i art. 33 u.e.r., dot. osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. i w załącznikach do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze) i wykaz prac zawarty w załącznikach do ustawy o emeryturach pomostowych.

Praca w szczególnych warunkach

Zgodnie z art. 3 ust 1 i ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych, wykaz prac wykonywanych w szczególnych warunkach (związanych  z wykonywaniem pracy determinowanej czynnikami ryzyka) określony został w załączniku nr 1 do ustawy, zaś wykaz prac o szczególnych charakterze (związanych z wykonywaniem prac wymagających szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej) w załączniku nr 2. Wskazać ponadto należy, iż uznanie pracy za pracę wykonywaną w szczególnych warunkach wymaga w pierwszym rzędzie spełnienia dwóch warunków, tj. ujęcia wykonywanej pracy w wykazie prac w szczególnych warunkach zawartych w załączniku nr 1 do u.e.p., oraz wykonywania pracy determinowanej czynnikami ryzyka, o których jest mowa w art. 3 ust. 2 u.e.p. (wyrok WSA w Gliwicach z dnia 8 maja 2012 r., IV SA/GL 587/11, wyrok WSA we Wrocławiu z dnia 9 kwietnia 2013 r., IV SA/Wr 769/12, wyrok NSA z 19 grudnia 2014 r., I OSK 1867/13). Praca wykonywana musi zatem zostać wskazana w wykazie prac stanowiącym załącznik do ustawy oraz być wykonywana w trudnych warunkach wskazanych w art. 3 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych. Dopiero spełnienie w sposób łączny obydwu warunków pozwala na przyjęcie, iż wykonywana była praca w szczególnych warunkach.

Praca o szczególnym charakterze

Jak wskazano już powyżej, zgodnie z art. 3 ust 1 i ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych, wykaz prac o szczególnych charakterze (związanych z wykonywaniem prac wymagających szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej) w załączniku nr 2. Możliwość wykonywania wskazanych prac w sposób, który nie zagraża bezpieczeństwu publicznemu (zdrowiu oraz życiu innych osób), zmniejsza się znacząco jeszcze przed osiągnięciem przez pracownika wieku emerytalnego. Za prace o szczególnym charakterze zostały uznane przez ustawodawcę m.in. prace pilotów statków powietrznych (pilot, instruktor); prace kontrolerów ruchu lotniczego; prace bezpośrednio przy ustawianiu drogi przebiegu pociągów i pojazdów metra (dyżurny ruchu, nastawniczy, manewrowy, ustawiacz, zwrotniczy, rewident taboru bezpośrednio potwierdzający bezpieczeństwo pociągu, dyspozytor ruchu metra, dyżurny ruchu i stacji metra); prace kierowców autobusów, trolejbusów oraz motorniczych tramwajów w transporcie publicznym).

Wykonywanie prac spoza wykazu a emerytura pomostowa

W orzecznictwie sądowym przyjmuje się, że przedmiotowe wykazy (wynikające zarówno z ustawy o emeryturach pomostowych oraz przywołanego wyżej Rozporządzenia RM) mają charakter zamknięty i nie podlegają uzupełnieniu, co oznacza, że cechy pracy „w szczególnych warunkach” lub „o szczególnym charakterze” nie mogą posiadać inne prace, choćby sposób ich wykonywania i ich jakość mogła obniżyć się z wiekiem (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 marca 2012 r., sygn. akt II UK 164/11, wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 23 stycznia 2014 r., sygn. akt III AUa 604/13).

Tzw. “dodatek szkodliwy”

Otrzymywanie tzw. „dodatku szkodliwego” nie świadczy o wykonywaniu prac z wykazu lub rozporządzenia, ale o wypełnianiu obowiązków uprawniających ją do dodatkowego świadczenia pieniężnego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 9 marca 2017 r., sygn. akt III AUa 1042/16). Uznaje się, iż z samego faktu wykonywania pracy w trudnych warunkach nie wynika jeszcze, że może zostać uznaną za pracę w warunkach szczególnych: „Praca w warunkach szkodliwych to nie to samo, co w szczególnych. Konieczne jest bowiem, aby była równocześnie pracą o znacznej uciążliwości z załącznika A. Oznacza to, że pracą o znacznej szkodliwości dla zdrowia i o znacznym stopniu uciążliwości jest wykonywanie – jako podstawowych – prac wymienionych w wykazie A, a nie zaś innych prac, choćby w tych samych szkodliwych warunkach (wyrok Sądu Najwyższego z 10 kwietnia 2014 r., sygn. akt I UK 388/13).

Zadzwoń