Konkubinat stanowi związek dwóch osób, który jednak nie został usankcjonowany w sposób prawny – jest to zatem związek dwóch osób pozostających w pożyciu (żyjących ze sobą) bez ślubu kościelnego oraz cywilnego. Sąd Najwyższy wskazał, iż konkubinat to faktyczne wspólne pożycie dwójki osób, analogiczne do pożycia małżeńskiego, jednak pozbawione legalnego węzła. Konkubenci związani są więc ze sobą trzema rodzajami więzi: uczuciową, fizyczną oraz gospodarczą.
Majątek konkubentów
Konkubenci w trakcie trwania związku nie dorabiają się majątku wspólnego – zgromadzony przez każdego z nich w trakcie trwania związku majątek należy tylko do osoby, która go uzyskała. Konkubenci w przeciwieństwie do małżonków, nie mogą również na podstawie umowy wybrać w jakim systemie majątkowym chcą funkcjonować – we wspólności, rozdzielności majątkowej lub rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków. Wskazane systemy obejmują bowiem tylko małżonków – konkubenci żyjący w niesformalizowanym związku, są wyłączeni spod regulacji przewidzianych w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Również w czasie trwania konkubinatu, żaden z konkubentów nie może wystąpić do sądu z pozwem o zobowiązanie drugiego z konkubentów do zaspokajania potrzeb rodziny. W przypadku zatem gdy jeden z konkubentów w żaden sposób nie przyczynia się do regulowania płatności za media, czynsz lub też nie ponosi innych płatności związanych ze wspólnym pożyciem, jedynym wyjściem może okazać się wystąpienie do sądu z dobrze udokumentowanym pozwem o zapłatę z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia drugiej strony się lub rozliczenia nakładów i wydatków na rzecz cudzą.
Dzieci w konkubinacie
Również w przypadku dzieci brak jest domniemania istniejącego w małżeństwie, iż dzieci urodzone w trakcie trwania małżeństwa pochodzą z niego. Brak jest zatem domniemania ojcostwa w stosunku do dzieci z konkubinatu. Każdorazowo musi zatem mieć miejsce uznanie ojcostwa przed urzędnikiem stanu cywilnego przez ojca dziecka lub też złożenie przez matkę dziecka pozwu o ustalenie ojcostwa. W przypadku nieuznania dziecka lub też nieustalenia ojcostwa, w akcie urodzenia dziecka wpisana może zostać tylko matka i tylko jej przysługiwać będzie władza rodzicielska względem dziecka. Konkubenci nie mogą wspólnie przysposobić dziecka, jak również nie mogą wspólnie pełnić wspólnie roli opiekunów – takie możliwości mają bowiem jedynie małżonkowie. W przypadku jednak alimentów na dzieci brak jest rozróżnienia, co do ich pochodzenia z małżeństwa lub też spoza małżeństwa – rodzic jest zobowiązany do łożenia na dziecko, zaś w przypadku uchylania się przez niego od wskazanego obowiązku, dziecko może dochodzić od niego alimentów na drodze cywilnej. Alimenty wynikają bowiem nie z faktu małżeństwa rodziców dziecka, ale rodzicielstwa.
Zakończenie konkubinatu
Z uwagi na okoliczność, iż konkubinat pozostaje związkiem o charakterze nieformalnym, nieusankcjonowanym jego rozpad nie musi zostać stwierdzony przez żaden organ państwowy w przeciwieństwie do rozpadu małżeństwa, kiedy to sąd okręgowy orzeka rozwód małżonków. Nie zostaje zatem stwierdzona w sposób oficjalny wina jednego z konkubentów w rozpadzie związku, co powoduje, iż wyłączona zostaje możliwość żądania od drugiej strony alimentów na konkubenta przewidzianych w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Uprawnienie te przysługuje bowiem tylko małżonkom i orzekane o przedmiotowym uprawnieniu następuje w wyroku rozwodowym wydanym przez sąd. Po rozpadzie związku, inaczej niż w przypadku małżeństwa, również zgromadzony w trakcie jego trwania majątek nie podlega podziałowi. W przypadku nabycia przez konkubentów jakiejkolwiek rzeczy wspólnie – m.in. samochodu, mieszkania, gdy obje osoby wpisane są jako właściciele, w przypadku braku porozumienia pomiędzy byłymi partnerami, musi dojść do sądowego zniesienia współwłasności. Jeśli jednak tylko jeden z konkubentów wpisany jest jako właściciel – druga osoba może wnieść pozew o zapłatę z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia się lub rozliczenia nakładów i wydatków poczynionych na rzecz cudzą, jeśli będzie w stanie wykazać, że rzeczywiście łożyła na majątek konkubenta ze swojego majątku.