Uchwalona w ostatnich dniach nowelizacja przepisów kodeksu postępowania cywilnego, ma w zamyśle ustawodawcy skrócić czas trwania postępowań przed sądami oraz usprawnić przebieg procesu. Część przepisów wejdzie w życie niedługo po długim weekendzie – 21 sierpnia br., jednak najistotniejsze zmiany zaczną obowiązywać dopiero od 7 listopada br. Warto zapoznać się z uchwalonymi zmianami, bowiem zgodnie z zamysłem ustawodawcy, będą one obowiązywać również w postępowaniach wszczętych przed wejściem w życie nowelizacji. Reformy nie ominą więc żadnego z uczestników postępowania cywilnego.
Zmniejszenie liczby spraw prowadzonych z formularzami oraz zasada wydawania postanowień na posiedzeniu niejawnym.
Ustawodawca zdecydował się na odstąpienie od obowiązku stosowania formularzy w postępowaniu procesowym – rozwiązanie te zostało pozostawione jedynie w postępowaniach nieprocesowych. Pozew w postępowaniu nakazowym i upominawczym oraz zarzuty będą wnoszone zatem w taki sam sposób jak pozwy inicjujące postępowania w każdej innej sprawie. Zasadą stanie się również wydawanie postanowień na posiedzeniach niejawnych- uzasadnienia sporządzane będą tylko w sytuacji gdy postanowienie podlegać będzie zaskarżeniu oraz na wniosek strony. Jeśli postanowienie podlegać będzie zaskarżeniu, a sąd po ocenie wszystkich okoliczności sprawy, stwierdzi iż w całości uwzględnia wniosek strony i argumenty przytoczone na jego poparcie, może odstąpić od sporządzenia uzasadnienia i powołać się na złożone w trakcie postępowania pismo.
Nowa forma doręczenia pozwu i skutki z tym związane.
Kolejna z wprowadzonych zmian może spowodować spore trudności w dochodzeniu roszczeń przez powodów – nowe regulacje przewidują, iż jeżeli pozwany, pomimo powtórnego zawiadomienia, nie odbierze pozwu lub innego pisma procesowego wywołującego potrzebę podjęcia obrony jego praw, a w sprawie nie doręczono mu wcześniej żadnego pisma w sposób przewidziany w KPC i nie będzie miał zastosowania przepis szczególny przewidujący skutek doręczenia Przewodniczący zawiadamia o tym powoda, przesyłając mu przy tym odpis pisma dla pozwanego i zobowiązując do doręczenia tego pisma pozwanemu za pośrednictwem komornika. Komornik przed podjęciem próby doręczenia, będzie mógł skorzystać z danych ZUS i banków (w celu sprawdzenia adresu, pod który wysyłana jest m.in. emerytura, renta lub pisma z banku) oraz pytać sąsiadów pozwanego czy nie mają z nim kontaktu lub też wiedzą pod jakim adres zamieszkuje. Nie będzie miał jednak możliwości sprawdzenia pozwanego w bazie PESEL. Doręczenie listu przez komornika pod jeden adres kosztować będzie powoda 120 zł – powód, oprócz wniesienia zatem opłaty od pozwu, będzie więc zmuszony do poniesienia kolejnych wydatków. Ponadto powód, w terminie dwóch miesięcy od doręczenia mu powyższego zobowiązania przez sąd, będzie musiał złożyć do akt potwierdzenie doręczenia pisma pozwanemu przez komornika albo zwrócić pismo przekazane mu do doręczenia i wskazać jednocześnie aktualny adres pozwanego lub dowód, że pozwany przebywa pod adresem wskazanym w pozwie. Po bezskutecznym upływie terminu dwóch miesięcy sąd może zawiesić postępowanie. Wskazana nowelizacja z jednej strony pozwoli na ochronę osób pozwanych – brak fikcji doręczenia (uznania za doręczonego pozwu po dwukrotnym awizowaniu listu przez listonosza) spowoduje, iż zmniejszona zostanie w znaczny sposób liczba wyroków zaocznych wydawanych przez sądy. Niejednokrotnie bowiem pozwany dowiadywał się, iż jest zobowiązany do zapłaty, często znacznej kwoty, dopiero od komornika, który zajął mu konto oraz wynagrodzenie. Konieczność „odkręcania” całego postępowania sądowego oraz egzekucyjnego wiązała się dla pozwanego z nerwami, znacznym czasem oczekiwania na prawomocne rozstrzygniecie oraz zablokowanymi na koncie przez komornika środkami. Ustawodawca wprowadzoną zmianą chce doprowadzić do zmiany tego typu sytuacji. Jednocześnie wprowadzona zmiana może znacznie utrudnić dochodzenie roszczeń przez powodów – wystarczy bowiem, iż pozwany nie odbierze awiza i zmieni adres zamieszkania, bez informowania o tym powoda. Jeśli nie pobiera świadczeń z ZUS lub z banków, powód będzie miał znaczne trudności z ustaleniem jego prawidłowego adresu. Rozwiązanie te może w szczególności stać się problematyczne dla banków, w sytuacji braku spłaty kredytu przez kredytobiorcę – wystarczy zmiana miejsca zamieszkania lub wyjazd za granicę by uniemożliwić dochodzenie zapłaty od niesolidnego dłużnika.
Zarzut potrącenia – wprowadzone ograniczenia.
Ograniczona zostanie również możliwość podnoszenia zarzutów potrącenia – podstawą przedmiotowego zarzutu, będzie mogła być tylko taka wierzytelność pozwanego, która jest niesporna między Stronami lub udowodniona dokumentem nie pochodzącym od pozwanego (np. uznaniem długo na piśmie przez powoda). Jeśli wymogi te nie zostaną spełnione, to potrąceniu będzie mogła podlegać tylko wierzytelność powstała z tego samego stosunku prawnego, co wierzytelność dochodzona pozwem np. w przypadku dochodzenia roszczenia z umowy, potrąceniem będzie mogło być objęte roszczenie wynikające z nieterminowego jej wykonania. Przedmiotowa regulacja ma ograniczyć przeciąganie postępowania przez pozwanego poprzez podnoszenie fikcyjnych zarzutów potrącenia.
Zmiana sposobu organizacji postępowania oraz przeciwdziałanie przewlekłości procesu.
Wprowadzone zostały również zmiany w organizacji postępowania, co znalazło odzwierciedlenie we wprowadzeniu do kodeksu postępowania cywilnego odrębnego rozdziału: „Organizacja postępowania”. Wprowadzone rozwiązania m.in. obligują pozwanego do złożenia odpowiedzi na pozew pod rygorem wydania wyroku zaocznego – wniesienie odpowiedzi stanie się zatem obowiązkiem procesowym strony pozwanej. Niezłożenie stosownego pisma, spowoduje uznanie przez sąd, iż pozwany przyznaje twierdzenia wskazane przez powoda, co do faktów zawartych w pozwie. Podobnie jak w przypadku postępowania karnego, wprowadzone zostało posiedzenie przygotowawcze, które będzie miało odformalizowany charakter. Podczas jego trwania, sędzia będzie nakłaniał strony do zawarcia ugody, jeśli jednak jego zabiegi nie odniosą skutku, sporządzi przy udziale stron plan rozprawy, łącznie z przewidywaną datą wydania wyroku. Udział w postępowaniu będzie dla stron obowiązkowy – naruszenie tego obowiązku, w przypadku powoda będzie wiązać się z możliwością umorzenia przez sąd postępowania, chyba, że jego niestawiennictwo zostanie usprawiedliwione lub wniesienie on o przeprowadzenie posiedzenia pomimo swojej nieobecności. Gdy pozwany nie stawi się na posiedzeniu, sporządzenie planu rozprawy zostanie dokonane bez jego obecności, ona sam może zaś ponieść wyższe koszty procesu w przypadku przegranej. Posiedzenie przygotowawcze ma stanowić jednocześnie graniczny moment, kiedy strony będą mogły przedstawiać twierdzenia i dowody na uch uzasadnienie. W przypadku wyznaczenia kolejnych posiedzeń powinny odbywać się one w kolejnych dniach. Jeśli byłoby to jednak nierealne – najszybciej jak się da. Do przeciwdziałania obstrukcji procesowej mają również prowadzić wprowadzone nowelizacją sankcje – w przypadku stwierdzenia nadużycia prawa procesowego sąd w orzeczeniu kończącym postępowanie będzie mógł zasądzić grzywnę oraz obowiązek zwrotu kosztów procesu wyższych, niż wskazałby wynik sprawy. Będzie również mógł (na wniosek strony przeciwnej) przyznać od strony nadużywającej prawa procesowego podwyższone koszty procesu (nie więcej niż dwukrotnie) oraz zwiększyć stopę zasądzonych odsetek, by zrekompensować wnioskującemu wzrost nakładów na dłuższe prowadzenie sprawy.
Na zmniejszenie przewlekłości postępowania ma również wpłynąć wprowadzanie regulacji dotyczących nadużyć uprawnień procesowych stron oraz podstaw do finansowego sankcjonowania niewłaściwych lub nierzetelnych zachowań stron postępowania. Ograniczona ma zostać również praktyka ciągłego składania wniosków o wyłączenie sędziego, ustanowienie adwokata lub radcy prawnego, sprostowanie wyroków, ich uzupełnienie lub wykładnię oraz składanie ciągłych zażaleń. Sądy zostały również zwolnione z obowiązku rozpatrywania pism, które nie posiadały skonkretyzowanego żądania, nie mogły zatem zostać uznane za pozwy. Sądy dzięki wprowadzonej nowelizacji, będą mogły zwracać pisma bez nadawania im biegu.
Uzasadnienia wyroków po nowemu.
Strona, które wniesie do sądu wniosek o sporządzenie uzasadnienia, będzie musiała wskazać, czy sąd ma sporządzić pełne uzasadnienie, czy tylko do tej części wyroku, od której zamierza się odwołać. Same uzasadnienia mają być skondensowane, bez nadmiernego cytowania orzecznictwa czy treści zeznań lub dokumentów przytoczonych w sprawie. Od wniosku o uzasadnienie będzie pobierana opłata w wysokości 100 zł, która – jeśli strona zdecyduje się na odwołanie od wyroku – będzie zaliczana na poczet opłaty za drugą instancję.
Postępowanie międzyinstancyjne oraz zwrot sprawy do ponownego rozpoznania.
Ustawa przewiduje także, iż tzw. postępowanie międzyinstancyjne dotyczące kontroli formalnej apelacji zostaje przeniesione w całości do sądu odwoławczego. W następstwie takiej zmiany wprowadzono regulację, iż w przypadku wniesienia apelacji bezpośrednio do sądu II instancji, sąd II instancji jedynie zawiadomi sąd I instancji o wniesieniu apelacji i zażąda przedstawienia akt. W przypadku uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, sąd rozpoznawać będzie sprawę w tym samym składzie, chyba że nie jest to możliwe lub powodowałoby to nadmierną zwłokę w postępowaniu. Równocześnie wprowadzono jako zasadę, że sąd któremu sprawa została przekazana jak i sąd II instancji są związane oceną prawną wyrażoną w uzasadnieniu wyroku sądu II instancji. Natomiast zniesiono dotychczasową normę wskazującą, iż sądy są również związane wyrażonym w uzasadnieniu wskazaniem, co do dalszego postępowania. Przyjęto więc, iż sąd I instancji przy ponownym rozpoznaniu sprawy nie powinien być związany poglądem sądu odwoławczego, co do tego, jak należy prowadzić postępowanie, natomiast jest związany oceną prawną sądu odwoławczego, o ile nie nastąpiła zmiana stanu prawnego lub faktycznego albo po wydaniu wyroku sądu drugiej instancji Sąd Najwyższy w uchwale wyraził odmienną ocenę prawną.
Zastosowanie nowelizacji w postępowaniach cywilnych.
Jak wskazano powyżej, w zakresie przepisów przejściowych ustawa przyjmuje jako zasadę stosowanie do spraw w toku ustawy nowej (z zachowaniem waloru prawnego czynności już dokonanych), z określonymi wyjątkami. We wskazanych w ustawie przypadkach, do czasu zakończenia postępowania w danej instancji, stosować się będzie przepisy w dotychczasowym brzmieniu. Te wyjątki dotyczą m. in.:
- przepisów regulujących postępowanie z wnioskami o wyłączenie sędziego złożonych do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy,
- przepisów regulujących postępowanie z zażaleniem, apelacją, skargą kasacyjną i skargą na czynność referendarza sądowego w postępowaniach zapoczątkowanych wniesieniem tych środków odwoławczych oraz
- przepisów ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.
Również do spraw wszczętych i niezakończonych nie stosuje się nowych regulacji dotyczących postępowania w sprawach gospodarczych oraz w sprawach w których wydano nakaz w postępowaniu upominawczym, rozpoznawanych w postępowaniu nakazowym lub w elektronicznym postępowaniu upominawczym do czasu zakończenia postępowania w danej instancji podlegają one rozpoznaniu zgodnie z przepisami dotychczasowymi.
Uf, to chyba wszystkie najważniejsze fragmenty nowelizacji. Nie da się zaprzeczyć, iż wprowadzone zmiany mogą w znaczący sposób wpłynąć na toczące się już postępowania. Jednak dopiero po jakimś czasie, będzie dało się ocenić czy wprowadzone zmiany przyczynią się również do usprawnienia i przyspieszenia postępowania.