Mówi się, że w życiu tylko dwie rzeczy są pewne – śmierć oraz podatki. Każdy z nas musi się przygotować na własną śmierć oraz związaną z tym konieczność rozporządzenie posiadanym majątkiem. Spadkodawca może sporządzić testament własnoręcznie tzw. testament holograficzny lub testament w formie aktu notarialnego.
Kiedy testament sporządzony własnoręcznie jest ważny?
By testament własnoręczny był ważny należy pamiętać o kilku aspektach. Może on zostać sporządzony jedynie przez osobę mającą pełną zdolność do czynności prawnych – tym samym testament nie może zostać sporządzony przez osobę ubezwłasnowolnioną lub częściowo ubezwłasnowolnioną, jak również małoletniego. Musi on zostać sporządzony przez testatora, nie można zatem zlecić jego sporządzenia osobie trzeciej – musi on zostać sporządzony w całości własnoręcznie przez testatora. Nie może on zatem zostać sporządzony własnoręcznie, ale przez osobę trzecią, jak również spisany na komputerze, a następnie podpisany przez testatora. Jeśli osoba z uwagi na swój wiek lub stan zdrowia nie jest w stanie sporządzić testamentu własnoręcznie może ona skorzystać z usług notariusza i sporządzić testament notarialny lub też testament ustny, o czym napiszę w dalszej części artykułu. Jak wskazałam powyżej, testament własnoręczny musi zostać napisany w całości pismem ręcznym przez testatora, następnie mu on go podpisać i opatrzyć datą, w której został sporządzony. Testament nie jest uznany za nieważny w przypadku braku daty jego sporządzenia, jeśli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści sporządzonego testamentu lub co do wzajemnego stosowania kilku testamentów.
Okoliczności skutkujące nieważnością testamentu.
Odwołując się do pierwszej z przesłanek, tj. wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, wskazać należy, iż testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony: w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli; pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działała pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści oraz gdy testament został sporządzony pod wpływem groźby. Stan wyłączający świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli może wiązać się ze stanem zdrowia testatora- by zatem miał on pewność, co do ważności testamentu sporządzonego własnoręcznie przed jego sporządzeniem może udać się do lekarza w celu uzyskania stosownego zaświadczenia. Podjęcie wskazanych kroków pozwoli na utrzymaniu testamentu w mocy i uniemożliwi jego unieważnienie.
Sporządzenie kilku testamentów.
Spadkodawca może sporządzić kilka testamentów, które mogą się wzajemnie uzupełniać lub wykluczać. Opatrzenie testamentów datami pozwoli na wykazanie relacji między nimi. Pamiętać należy bowiem, iż testament późniejszy powoduje nieważność testamentu wcześniejszego w takim zakresie, w jakim dotyczy rozporządzenia tymi samymi składnikami majątku. Jeśli jednak zawarte w testamentach rozporządzenia majątkiem nie wykluczają się, a są ze sobą kompatybilne, wszystkie sporządzone testamenty pozostają w mocy.
Testament ustny.
Jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci testatora albo jeżeli wskutek skutek szczególnych okoliczności (np. zły stan zdrowia testatora uniemożliwiający mu sporządzenie testamentu własnoręcznie oraz brak środków pozwalających na sporządzenie testamentu w formie aktu notarialnego) zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Treść sporządzonego w ten sposób testamentu ustnego może być stwierdzona w dwojaki sposób: poprzez spisanie przez jednego ze świadków albo osobę trzecią oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma Wskazane pismo musi zostać podpisane przez spadkodawca i dwóch świadków albo wszystkich świadków.
Drugi ze sposobu stwierdzenia treści testamentu ustnego, ma zastosowanie, gdy wola zmarłego nie zostanie stwierdzona w powyższy sposób. W takich okolicznościach można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku, czyli od dnia śmierci spadkodawcy/ testatora, gdyż wtedy następuje otwarcie spadku, stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków
Świadkowie testamentu ustnego – wyłączenia.
Istotną kwestią są wyłączenia niektórych osób, które nie mogą być świadkami przy testamencie ustnym. Są to: kto nie ma pełnej zdolności do czynności prawnej, niewidomy, głuchy lub niemy; kto nie może czytać i pisać; kto nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament; skazany prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania.
Nie może być również świadkiem przy sporządzaniu testamentu osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść. Świadkami, nie mogą również zostać małżonek osoby, dla której została przewidziana korzyść, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia. Jeżeli jednak świadkiem zostanie osoba, dla której przewidziana została w testamencie korzyść lub jedna ze wskazanych powyżej bliskich jej osób, nieważne jest tylko postanowienie, które przysparza korzyści tej osobie, jej małżonkowi, krewnym lub powinowatym pierwszego lub drugiego stopnia albo osobie pozostającej z nią w stosunku przysposobienia. Tym samym osoba powołana do spadku lub jej krewny, w przypadku bycia świadkiem nie zostaje spadkobiercą. Ponadto jeśli z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez nieważnego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby testamentu danej treści, nieważny jest cały testament. Jeśli zatem świadek testamentu ustnego zostaje powołany jako jedyny spadkobierca, testament ustny uznany zostaje za nieważny i dochodzić do spadkobrania na podstawie ustawy.