Z art. 43 § 1 KRO wynika zasada równości udziałów małżonków w majątku wspólnym. Odstępstwo od tej reguły, wskazane w art. 43 § 2 KRO, ma charakter wyjątku, co nakłada na żądającego ustalenia nierównych udziałów obowiązek wykazania, że zaistniały przesłanki objęte tym uregulowaniem. Przyjęte zostało w orzecznictwie i w piśmiennictwie prawniczym, że przesłanki ustalenia nierównych udziałów obejmujące istnienie ważnych powodów i przyczynienie się małżonków do powstania majątku wspólnego w różnym stopniu, muszą wystąpić łącznie. Relacje pomiędzy nimi wskazują na wzajemne powiązanie, w ramach którego, każda z tych przyczyn samodzielnie nie wypełnia podstawy ustalenia nierównych udziałów (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 października 1997 r., II CKN 348/97, z dnia 6 kwietnia 2005 r., III CK 469/04, z dnia 24 kwietnia2013 r., IV CSK 553/12, OSNC-ZD 2014, nr 2, poz. 24, z dnia 8 lutego 2018 r., II CNP 11/17). Ocena spełnienia tych przesłanek powinna opierać się na analizie okoliczności danej sprawy i obejmować całokształt postępowania małżonków w czasie trwania wspólności, w zakresie wykonywania ciążących na nich obowiązków względem rodziny, którą założyli.
Ważnymi powodami w rozumieniu art. 43 § 2 KRO są względy natury etycznej, które wskazują, że w konkretnych okolicznościach równość udziałów pozostawałaby w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego. Chodzi zatem o takie okoliczności, które oceniane z punktu widzenia tych zasad sprzeciwiają się korzystaniu przez jednego z małżonków z części majątku wspólnego, do którego powstania nie przyczynił się. Uwzględnieniu podlega zawinione niepodejmowanie właściwych działań (lekceważenie) obowiązków względem rodziny, a nie wina w rozkładzie pożycia, która nie została objęta hipotezą art. 43 § 2 KRO; zawinienie to nie może przesądzać o nierównym udziale. Ocena jest dokonywana także w płaszczyźnie majątkowej, przy czym różnica w wysokości osiąganych przez małżonków dochodów nie może być wyrazem ważkich powodów. Omawiany przepis nie obejmuje bliższych wskazań co do przesłanek i zasięgu oddziaływania zasad współżycia społecznego, a zatem przyjęcie ich za podstawę rozstrzygnięcia należy do decyzji sądu orzekającego.
Nieprzyczynianie się do powstania wspólnego majątku na miarę swoich możliwości i sił w sposób rażący i uporczywy prowadzi do ziszczenia się drugiej z przesłanek ustalenia nierównych udziałów (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 1968 r., III CRN 100/68, OSNC 1969, nr 11, poz. 205, z dnia 26 listopada 1973 r., III CRN 227/73, OSNC 1974, nr 11, poz. 189, z dnia 24 kwietnia 2013 r., IV CSK 553/12). Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 11 stycznia 2019 r. V CSK 545/17
