Obowiązek alimentacyjny zazwyczaj kojarzony jest z obowiązkiem rodziców względem ich dzieci. Jak wynika jednak z przepisów prawa obowiązek taki rozciągać się może również na inne osoby. Zgodnie z brzmieniem art. 128 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej: kro): „Obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo.”. Obowiązkiem takim, wobec brzmienia przepisów mogą zostać obciążone również dzieci względem rodziców i jest to obowiązek ustawowy. Rodzice mogą domagać się alimentów od swoich dzieci, w przypadku gdy, jak wynika z brzmienia art. 132 kro, ich potrzeby nie mogą zostać zaspokojone przez współmałżonka, który obciążony jest tym obowiązkiem w pierwszej kolejności. Rodzice mogą żądać spełnienia przez dzieci obowiązków alimentacyjnych względem nich dopiero po ukończeniu 18 roku życia przez dziecko – wcześniej bowiem obowiązek taki nie występuje i jedynie dzieci mogą domagać się wsparcia materialnego od rodziców. Obowiązek taki powstaje również w odniesieniu do dzieci adoptowanych – na skutek przysposobienia uzyskują one status dziecka przysposabiającego.
By pozew o ustalenie obowiązku alimentacyjnego rodziców względem dziecka był skuteczny muszą zostać spełnione dwie przesłanki łącznie. Pierwszą z nich jest zaistnienie niedostatku po stronie osoby ubiegającej się o alimenty. Musi zatem zachodzić niemożność zaspokojenia samodzielnie przez rodzica swoich usprawiedliwionych potrzeb, chociażby w części. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 stycznia 2000 r. sygn. akt I CKN 1187/99: Niedostatek występuje nie tylko wtedy, gdy uprawniony do alimentacji nie posiada żadnych środków utrzymania, lecz określa także i taką sytuację materialną osoby uprawnionej, gdy nie może ona w pełni zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb. Takimi usprawiedliwionymi potrzebami może być konieczność np. zakupu leków, jedzenia lub też opłacania comiesięcznych rachunków, nie stanowić jej będą zaś wydatki zbytkowe, które nie mają charakteru koniecznego typu wycieczka. Sąd w przypadku wytoczenia powództwa będzie badał również możliwość majątkowe i zarobkowe dzieci, w celu ustalenia czy są one w stanie wspomagać finansowo rodziców, bez dokonywania uszczerbku w swoim majątku oraz uszczerbku przy zaspokojeniu swoich potrzeb. Warto w tym miejscu również podkreślić, iż rodzic musi znaleźć się w niedostatku z przyczyn obiektywnych, niezależnych od woli osoby, która znalazła się w tej sytuacji. Obowiązek alimentacyjny nie powstanie więc w stosunku do osoby, która z własnej winy nie jest w stanie zaspokoić swoich potrzeb, gdy m.in. nie podejmuje pracy mimo zdolności do jej podjęcia; w sposób lekkomyślny zwalnia się z pracy lub też nie stara się uzyskać świadczeń socjalnych mimo spełnienia przesłanek do ich uzyskania.
Podczas trwania postępowania Sąd badać będzie wszystkie wskazane wyżej okoliczności, tj. zakres usprawiedliwionych potrzeb rodzica, których nie jest on w stanie zaspokoić samodzielnie; możliwości majątkowe i zarobkowe dziecka oraz usprawiedliwione potrzeby jego i jego rodziny. Sąd badać będzie czy i ewentualnie jaka kwota może zostać zasądzona od dziecka tytułem alimentów dla rodzica przy uwzględnieniu wskazanych kryteriów. Ponadto Sąd badać będzie czy kwota, którą dysponują rodzice dochodzący alimentów nie może zostać powiększona przez nich samodzielnie, poprzez np. podjęcie przez jednego z nich pracy zgodnie z posiadanym wykształceniem/ wyuczonym zawodem i przy uwzględnieniu jego stanu zdrowia; wynajęcia posiadanego przez rodziców kolejnego mieszkania. W tym miejscu warto również wskazać, iż zgodnie z art. 129 § 2 kro: „Krewnych w tym samym stopniu obciąża obowiązek alimentacyjny w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i finansowym.” Zatem rodzice nie mają obowiązku występować o alimenty do obojga z dzieci w równych kwotach – mogą zdecydować, iż przy uwzględnieniu sytuacji finansowej swojej i dzieci, zasadnym jest wystąpienie o alimenty tylko względem jednego z dzieci. Nie będzie ono miało regresu względem rodzeństwa o zapłatę tytułem kosztów poniesionych za alimenty wypłacone na rzecz rodziców. Nawet w przypadku pozwania dwójki lub większej ilości dzieci, Sąd może zdecydować o oddaleniu powództwa w stosunku do jednego z dzieci (jeśli każde z dzieci pozwane jest „oddzielnie” o konkretną kwotę) lub zasądzić całą kwotę od jednego z dzieci (jeśli dzieci pozwane zostały przez rodziców „wspólnie” bez wyszczególniania kwot w stosunku do żadnego z dzieci).
Co natomiast w przypadku gdy rodzic nie interesował się dzieckiem i nie płacił na jego utrzymanie lub też wywiązywał się ze swoich obowiązków w bardzo ograniczonym zakresie? Czy dziecko, które dzieciństwie doświadczyło krzywd ze strony rodzica np. było przez niego maltretowane musi wspomagać go na starość? Czy również w sytuacji gdy rodzic, który nie wywiązuje się ze swoich obowiązków może żądać orzeczenia obowiązku alimentacyjnego od dzieci? W tym przypadku zastosowanie będzie miał art. 5 kodeksu cywilnego. Zgodnie z bowiem z brzmieniem przywołanego przepisu, nie można czynić ze swojego prawa użytku, który były by sprzeczny ze społeczno – gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie nie jest używane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Przepis o tożsamym brzmieniu umieszczony został również w kro – art. 1441: “Zobowiązany może uchylić się od wykonywania obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.” Ponadto w uchwale Pełnego Składu Izby Cywilnej i Administracyjnej Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 roku w sprawie wytycznych w zakresie wykładni i praktyki sądowej w sprawach o alimenty Sąd wskazał, iż „w razie rażąco niewłaściwego postępowania osoby uprawnionej do alimentów, budzącego powszechną dezaprobatę, dopuszczalne jest oddalenie powództwa w całości lub w części ze względu na zasady współżycia społecznego”. Jak zatem wynika z brzmienia wskazanych regulacji, w przypadku wystosowania przez rodzica pozwu o alimenty, dziecko może bronić się, iż rodzic nie wywiązywał się względem z niego z nałożonych na niego przez prawo obowiązków, a tym samym występując z powództwem nadużywa przysługującego mu prawa. To na pozwanym spoczywać będzie jednak obowiązek udowodnienia, iż rodzic nadużywa posiadanego prawa. Dowodzenie tego faktu, może być poczynione m.in. poprzez przedstawienie wyroku ustalającego alimenty rodzica wobec dziecka; postanowienia komornika o umorzeniu postępowania na skutek niemożliwości uzyskania świadczenia od rodzica; zeznań świadków mogących wskazać, iż rodzic nie interesował się dzieckiem i nie płacił na jego utrzymanie. Ograniczenie władzy rodzicielskiej samo w sobie nie stanowi przeszkody w żądaniu alimentów od dziecka, jednakże powody z jakich zostało ono orzeczone mogą stanowić argument przemawiający przeciwko ich zasądzeniu.
O alimenty od dzieci na rzecz rodziców wystąpić może również instytucja pomocy społecznej, zgodnie z brzmieniem ustawy o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. Sytuacja ta będzie miała przede wszystkim miejsce, gdy rodzic umieszczony zostanie w domu opieki społecznej i dochody, które uzyskuje chociażby z emerytury, nie pozwalają na pokrycie kosztów tego pobytu, koszty te pokryje gmina. O zwrot kosztów gmina może następnie wystąpić do wstępnych lub zstępnych.