Czy ustna umowa o pracę jest ważna?
Nawiązanie stosunku pracy następuje na podstawie zgodnego oświadczenia woli pracodawcy i pracownika.
Zgodnie z Kodeksem pracy, umowę o pracę zawiera się na piśmie. Możliwe jest jednak zawarcie umowy o pracę w formie innej niż pisemna.
Kodeks pracy w treści art. 29 § 2 wyraźnie stanowi, że:
„Umowę o pracę zawiera się na piśmie. Jeżeli umowa o pracę nie została zawarta z zachowaniem formy pisemnej, pracodawca przed dopuszczeniem pracownika do pracy potwierdza pracownikowi na piśmie ustalenia co do:
- stron umowy,
- rodzaju umowy oraz
- jej warunków”.
Niezachowanie formy pisemnej nie skutkuje nieważnością umowy o pracę, która może zostać zawarta w formie ustnej również w sposób dorozumiany. Czy znasz to pojęcie?
Dorozumiane zawarcie umowy
Forma dorozumiana będzie przejawiała się zachowaniem uzewnętrzniającym wolę w taki sposób, że staje się dostatecznie zrozumiała dla adresata. Może to nastąpić:
- wyraźnie – z użyciem słów lub
- dorozumianie – bez użycia słów, np. potakiwanie, mimika, gesty, czyny.
Zawarcie umowy o pracę w sposób dorozumiany jest prawnie skuteczne, chociaż wadliwe formalnie.
Czyli forma dorozumiana może być również ustna (np. wydanie jakiegoś polecenia), ale nie wprost informujące o fakcie zawarciu umowy o pracę.
Przykład
Przed siedzibą firmy zebrali się pracownicy, by udać się samochodem służbowym na miejsce budowy. Wśród tych osób był Pan Jan, który przyszedł zapytać, czy nie ma dla niego pracy w tej firmie. Do zebranych podszedł szef, przeliczył wszystkich (również uwzględniając Pana Jana). Nakazał zebranym wsiąść do samochodu i jak najszybciej udać się na miejsce pracy. Pan Jan pomyślał, że w ten sposób dostał pracę, szef natomiast nie zorientował się, że wśród zebranych jest osoba niebędąca pracownikiem.
Pracodawca nie zwrócił się bezpośrednio do Pana Jana i nie wyraził woli zawarcia umowy, wydał polecenie i jeszcze dodatkowo poklepał Pana Jana po plecach, pośpieszając go.
Wyrok Sądu Najwyższego
Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 12 czerwca 2006 roku, I PK 277/05 nawiązanie stosunku pracy, wymagające zgodnego oświadczenia woli pracownika i pracodawcy (art. 11 kp), może nastąpić nie tylko przez wyraźne i ujęte w formie pisemnej oświadczenia woli, jak tego wymagają przepisy (art. 29 kp). Może nastąpić również przez złożenie oświadczeń dorozumianych, wynikających z zachowania stron. Takie dorozumiane zawarcie umowy o pracę istnieje zwykle wówczas, gdy pracodawca dopuszcza pracownika do wykonania pracy i płaci mu wynagrodzenie.
Podsumowując, ustne oświadczenie woli może zostać złożone w formie:
- dorozumianej (wynikające z zachowania się stron) lub
- wyraźnego oświadczania (zgodnego oświadczenia woli pracownika i pracodawcy) o zawarciu umowy o pracę.
W praktyce wiele wątpliwości budzi jednak ustalenie, czy faktycznie strony działały w celu zawarcia umowy o pracę i czy rzeczywiście doszło do zawarcia między nimi umowy.
Każdą taką sytuację należy rozpatrywać indywidualnie.
Jak dochować pisemnej formy umowy o pracę?
Zgodnie z art. 78 k.c. w zw. z art. 300 k.p., do zachowania pisemnej formy czynności prawnej wystarcza złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli.
Do zawarcia umowy wystarcza więc wymiana dokumentów obejmujących treść oświadczeń woli, z których każdy jest podpisany przez jedną ze stron, lub dokumentów, z których każdy obejmuje treść oświadczenia woli jednej ze stron i jest przez nią podpisany.
Natomiast do zachowania dokumentowej formy umowy, zgodnie z art.77 (2) k.c. wystarczy złożenie oświadczenia woli w postaci dokumentu, w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej oświadczenie.
Zapisy w Kodeksie pracy
Każdy pracownik przed dopuszczeniem do pracy musi posiadać pisemną umowę o pracę albo pisemne potwierdzenie podstawowych ustaleń związanych z zawarciem umowy o pracę w formie innej niż pisemna.
Brak umowy o pracę – konsekwencje
Za niewywiązywanie się z obowiązków nałożonych przez ustawę pracodawcy grozi odpowiedzialność wykroczeniowa. Dyspozycję tą znajdujemy w art.281 k.p.
Art. 281. [Katalog wykroczeń przeciwko prawom pracownika]
Kto, będąc pracodawcą lub działając w jego imieniu:
2) nie potwierdza na piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę przed dopuszczeniem go do pracy
– podlega karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł.
Gdy brak potwierdzenia umowy dotyczy pracownika ujawnionego w Krajowym Rejestrze Zadłużonych jako osoba, wobec której toczy się egzekucja świadczeń alimentacyjnych oraz egzekucja należności do budżetu państwa powstałych z tytułu świadczeń wypłacanych w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, czyn ten jest zagrożony wyższą karą grzywny – od 1500 do 45000 zł.
W uzasadnieniu do zmian wprowadzanych przepisami ustawy z 13.05.2016 r., Dz.U. poz. 910, od dnia 1.09.2016 r. czytamy:
„Brak umowy o pracę lub pisemnego potwierdzenia umożliwia inspektorom pracy stwierdzanie nielegalnego zatrudniania pracowników w każdym przypadku, gdy w razie kontroli okaże się, że praca w ramach stosunku pracy jest wykonywana przez osoby, z którymi uprzednio nie zawarto pisemnych umów o pracę ani którym uprzednio nie wydano pisemnego potwierdzenia co do stron umowy, rodzaju umowy oraz jej warunków”.
Umowa się skończyła a pracownik nadal pracuje
Jeśli upłynął okres, na który umowa została zawarta, możemy przyjąć, że nastąpiło dorozumiane wydłużenie czasu trwania umowy, jeśli pracownik nadal:
- świadczy pracę,
- otrzymuje wynagrodzenie oraz
- wykonuje polecenia pracodawcy.
Przykładem może być kontynuowanie za wiedzą pracodawcy, zatrudnienia pracownika po ustaniu umowy zawartej na czas określony lub po upływie okresu wypowiedzenia.
Można uznać, że dopuszczenie pracownika do pracy po zakończeniu czasu trwania umowy zawartej na okres próbny lub na czas określony powoduje zawarcie ponownej umowy o pracę.
Każdą sytuację milczącego przedłużenia umowy oczywiście należy rozpatrywać indywidualnie.
Jak udowodnić zatrudnienie bez umowy?
Źródłem sporów między pracownikiem a pracodawcą, może być słaba pamięć jednej ze stron stosunku pracy w kwestii wcześniejszych ustaleń dokonanych ustnie.
W takim przypadku w postępowaniu sądowym pracownik może posiłkować się dowodami potwierdzającymi fakt zawarcia umowy np. zeznaniami świadków. O ile pewne dowody w postępowaniu cywilnym są niedopuszczalne, w sprawach z zakresu prawa pracy stosuje się odstępstwo. Często uzasadniane jest ochroną interesów pracownika. Przepisy ograniczające dopuszczalność dowodów obowiązują jednak nadal w sprawach, w których pracownik jest stroną pozwaną.
Powództwo do sądu pracy
Pracownikowi przysługuje roszczenie o ustalenie istnienia stosunku pracy.
Nawet jeśli pracownik nie ma pisemnej umowy, to za wykonaną pracę przysługuje mu wynagrodzenie (por. wyrok SA w Warszawie z 10.04.2007 r., VI ACa 1205/06), a brak pisemnej umowy o pracę nie wyklucza możliwości dochodzenia wypłaty wynagrodzenia przed sądem pracy.