Przy podziale majątku wspólnego między małżonkami, bardzo często jednym z jego składników jest mieszkanie, nierzadko obciążone kredytem hipotecznym. W takich sytuacjach pojawia się wątpliwość, czy wartość mieszkania powinna zostać ustalona z uwzględnieniem wartości kredytu tzw. czystą, realną wartość poprzez pomniejszenie wartości mieszkania o wartość kredytu czy też przy podziale majątku i ustaleniu wartości mieszkania sąd nie powinien brać pod uwagę wartości kredytu.
Oba przedstawione stanowiska są w pewien sposób zasadne – przedstawicieli obu poglądów można bowiem znaleźć wśród sędziów, którzy wydają orzeczenia z uwzględnieniem skutków prezentowanych przekonań. W celu rozstrzygnięcia wskazanych wątpliwości Pierwsza Prezes Sądu Najwyższego zwróciła się do poszerzonego składu Sądu Najwyższego. We wniosku z dnia 28 marca 2018 r. zawarte zostały dwa pytania:
- Czy dokonując z urzędu w postępowaniu o podział majątku objętego dotychczas wspólnością majątkową małżeńską ustalenia składu i wartości majątku wspólnego (art. 567 § 3 k.p.c. w zw. z art. 684 k.p.c.), sąd określa wartość nieruchomości należącej do majątku podlegającego podziałowi przy uwzględnieniu jej obciążenia hipotecznego?
- Czy art. 618 § 3 k.p.c. stoi na przeszkodzie dochodzeniu między byłymi współmałżonkami roszczeń o zwrot kwoty zobowiązania zabezpieczonego hipotecznie, spłaconego przez jednego z małżonków po zniesieniu wspólności?
Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z dnia 27 lutego 2019 r. (sygn. III CZP 30/18) wskazał, iż : “Artykuł 618 § 3 k.p.c. nie wyłącza dochodzenia między małżonkami roszczenia o zwrot kwoty zobowiązania zabezpieczonego hipoteką, spłaconego przez jednego z nich po uprawomocnieniu się postanowienia o podziale majątku wspólnego”, odmawiając jednocześnie podjęcia uchwały w pozostałym zakresie, tj. ewentualnego pomniejszenia wartości mieszkania z uwagi na jego obciążenie kredytem hipotecznym.
Jakie znaczenie ma przedmiotowa uchwała dla dzielących majątek wspólny?
Zgodnie z art. 618 § 3 k.p.c. przy znoszeniu współwłasności, w trakcie postępowania, muszą zostać rozstrzygnięte wszystkie roszczenia pomiędzy uczestnikami – po uprawomocnieniu się postanowienia, nie można dochodzić roszczeń, które nie zostały zgłoszone w trakcie trwania prowadzonego postępowania. Zatem, gdyby jeden z uczestników “zapomniał”, iż odnowił mieszkanie za pieniądze podarowane mu przez rodziców bądź samodzielnej spłaty kredytu hipotecznego w trakcie trwania wspólnoty majątkowej z pieniędzy uzyskanych ze spadku po dziadku, co podniosło wartość mieszkania, nie mógłby dochodzić wskazanych pieniędzy po zakończeniu się postępowania, jeśli mieszkanie zostało przysądzone drugiemu z uczestników postępowania.
Sąd Najwyższy w wydanej uchwale uznał, iż w przypadku podziału majątku, po przysądzeniu mieszkania jednemu z uczestników, osoba której własność nie został przysądzona, jednak spłacała kredyt hipoteczny po uprawomocnieniu się postanowienia o podziale może żądać zwrotu kwoty zobowiązania zabezpieczonego hipoteką, spłaconego przez jednego z nich po uprawomocnieniu się postanowienia o podziale majątku wspólnego. Tym samym małżonek pozbawiony własności mieszkania w postępowaniu o zniesienie współwłasności, po spłaceniu kredytu hipotecznego, może żądać od małżonka – właściciela mieszkania, zwrotu poniesionych przez niego wydatków w związku ze spłatą kredytu po podziale majątku wspólnego. Zatem jeśli po podziale majątku do spłaty z tytułu kredytu hipotecznego pozostanie 120 tys. zł, małżonek pozbawiony mieszkania spłaci 60 tys. zł może domagać się od małżonka – właściciela mieszkania, zwrotu wpłaconej kwoty. Wskazana możliwość wynikać ma z brzmienia art. 618 §1 k.p.c. gdzie wymienione są enumeratywnie trzy roszczenia podlegające rozpoznaniu przez sąd powszechny w postępowaniu o zniesienie współwłasności, a mianowicie:
- prawo żądania zniesienia współwłasności,
- prawo własności,
- wzajemne roszczenia współwłaścicieli z tytułu posiadania rzeczy.
Zaś roszczenie powstałe z tytułu spłaty kredytu po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej pojawia się po wydaniu prawomocnego postanowienia w tej kwestii – jest to zatem roszczenie przyszłe i niepewne, gdyż trudno jest zgadnąć, kto rzeczywiście poniesie koszty kredytu w przyszłości. Przy podziale majątku sąd rozlicza zatem tylko to co zostało spłacone, opłacone w późniejszym czasie zobowiązania, po zapadnięciu orzeczenia – rozliczane są w odrębnym postępowaniu.
Odnosząc się zaś do pierwszego z pytań zadanych, nieudzieleniu na niego odpowiedzi przez Sąd Najwyższy oraz treści odpowiedzi na pytanie drugie, w moim przekonaniu można stwierdzić jakie stanowisko zajęli w tym przedmiocie sędziowie spośród dwóch opisanych powyżej. Zdawać by się mogło, iż Sąd Najwyższy opowiedział się za stanowiskiem, zgodnie z którym w skład majątku wspólnego nie wlicza się obciążeń związanych z kredytem hipotecznym. Tym samym jeśli mieszkanie ma wartość np. 400 tys. zł, zaś pozostała kwota do spłaty kredytu hipotecznego to 200 tys. zł, wartość mieszkania nie jest ustalana na kwotę 200 tys. zł, lecz pozostaje wartością, jak gdyby nie była obciążona kredytem, czyli 400 tys. zł. Odmowa udzielenia odpowiedzi celem potwierdzenia wskazanego stanowiska, wynikać może z faktu, iż prezentowane jest ono w licznych dotychczas wydanych orzeczeniach Sądu Najwyższego (m.in. post. SN z dnia 21.02.2010 r., sygn. akt I CSK 205/09). Sąd przy podziale majątku wspólnego, przy ustaleniu wartości majątku wspólnego, nie powinien brać pod uwagę pasywów, tj. niespłaconych długów, które obciążają majątek wspólny. Sąd ustalając zatem wartość mieszkania, jeśli nie przemawiają za tym ważne względy, robie to z pominięciem wartości obciążania hipotecznego (por. uchwała SN z dnia 28.03.2019 r., sygn. akt III CZP 21/18 oraz uchwała SN z dnia 28.03.2019 r., sygn. akt III CZP 41/18).
Konkludując, oboje małżonkowie w dalszym ciągu zobowiązani są do spłaty kredytu hipotecznego, jednak małżonek pozbawiony mieszkania, po dokonaniu spłat po uprawomocnieniu się podziału majątku wspólnego, może domagać od drugiego z małżonków zwrotu wpłaconej kwoty.