Obowiązek alimentacyjny może występować między różnymi członkami rodziny w różnej postaci i różnym zakresie. Jakkolwiek w myśl uregulowania art 128 kro obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo, możliwe są też alimenty między współmałżonkami oraz byłymi współmałżonkami. Wśród szeregu możliwych roszczeń o charakterze alimentacyjnym szczególną doniosłością odznaczają się roszczenia o dostarczenie środków utrzymania, jakie przysługują dzieciom wobec rodziców. Roszczenia te zostały uregulowane w przepisach art 133 kro oraz art 135 kro – są to uregulowania o charakterze szczególnym, przewidujące szczególne, odrębne od mających zwykle zastosowania zasad dotyczących zakresu i postaci obowiązku alimentacyjnego.
Zakres czasowy obowiązku alimentacyjnego rodziców wobec dzieci
Zakres czasowy istnienia obowiązku alimentacyjnego rodziców wobec dzieci został uregulowany w przepisach art 133 kro – w paragrafie pierwszym. W myśl wskazanego wyżej unormowania rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie. Z powyższego wynika, iż na gruncie przepisów systemu polskiego prawa rodzinnego możliwe są alimenty na pełnoletnie dziecko – osiągnięcie przez dziecko pełnoletności nie jest wystarczające dla przyjęcia, iż nastąpiło ustanie obowiązku alimentacyjnego czy też jego wygaśnięcie. Dla stwierdzenia, iż zostają spełnione przesłanki roszczenia o alimenty na pełnoletnie dziecko konieczne jest ustalenie, iż pełnoletnie dziecko w dalszym ciągu czyni starania mające na celu osiągnięcie przygotowania do aktywności zawodowej – jak długo trwają te przygotowania, przyjmuje się, iż dziecko nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samo. Działania edukacyjne pełnoletniego dziecka zmierzające do zapewnienia sobie przygotowania zawodowego muszą być w tym kontekście rzetelne i autentyczne. W wyroku z dnia 16 lipca 1998 roku, sygn. akt I CKN 521/98, Sąd Najwyższy orzekł, iż „obowiązek rodziców do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka nie jest ograniczony przez termin dojścia uprawnionego do pełnoletności. Nie jest również związany ze stopniem wykształcenia w tym sensie, że ustaje z chwilą osiągnięcia przez uprawnionego określonego podstawowego, względnie średniego wykształcenia. Należyte przygotowanie do przyszłej pracy zawodowej może również obejmować studia wyższe, jeżeli tylko uzdolnienia dziecka, jego ambicje i wytrwałość okażą się wystarczające do tego, by studia te rozpocząć, kontynuować i pomyślnie zakończyć. Z tej przyczyny w odniesieniu do dzieci, które osiągnęły pełnoletność, należy brać pod rozwagę to, czy wykazują chęć dalszej nauki oraz czy ich zdolności oraz cechy charakteru pozwalają na kontynuowanie nauki. Rodzice nie mogą zatem uchylić się od obowiązku alimentowania studiującego dziecka przez powoływanie się na to, że mogłoby ono już >>utrzymać się samodzielnie<<, gdyby podjęło pracę z chwilą osiągnięcia średniego wykształcenia. Jedynie brak pozytywnych wyników w nauce uzasadniałby ustanie obowiązku alimentacyjnego rodziców.”
Należy wskazać, iż przepisy przytaczanego wyżej art 133 kro przewidują możliwość uchylenia się rodziców od obowiązku dostarczania dziecku środków utrzymania, nawet w sytuacji, gdy dziecko nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samo. Możliwość taka zachodzi w sytuacji, gdy dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. Jest to jedyny wyjątek od ogólnej zasady regulującej obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dzieci, żadna inna sytuacja nie uprawnia rodziców do zaniechania wykonywania tego obowiązku. Pogląd powyższy znalazł wyraz w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2000 roku, sygn. akt I CKN 1177/99, w którym stwierdzono, iż „rodzice mogą być zwolnieni od świadczeń alimentacyjnych w stosunku do dziecka tylko wtedy, gdy dziecko posiada własny majątek, a dochody z tego majątku wystarczają na całkowite pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. We wszelkich innych wypadkach na rodzicach ciąży stanowczy obowiązek, ograniczony tylko ich możliwościami zarobkowymi i majątkowymi stosownie do art 135kro utrzymania dziecka. W szczególności nie może zwolnić rodziców od obowiązku świadczeń alimentacyjnych okoliczność, że dziecko jest faktycznie utrzymywane przez kogo innego.”
Szczególne formy wykonywania obowiązku alimentacyjnego rodziców wobec dzieci
Na ogół roszczenia alimentacyjne wyrażają się w żądaniu zapłaty określonej sumy pieniężnej w powtarzających się miesięcznych ratach. Niekiedy określenie kwotowe jest w tym kontekście zastępowane wskazaniem określonej ułamkowej części wynagrodzenia, jaką zobowiązany ma przekazywać uprawnionemu celem dostarczenia mu środków utrzymania. Norma paragrafu drugiego art 135 kro przewiduje szczególną formę wykonywania obowiązku alimentacyjnego wobec dziecka, które nie może jeszcze utrzymać się samodzielnie. W myśl wskazanego wyżej przepisu realizacja obowiązku alimentacyjnego może w takiej sytuacji polegać w całości lub w części na osobistych staraniach o utrzymanie lub o wychowanie uprawnionego. W takim wypadku świadczenie alimentacyjne pozostałych zobowiązanych (drugiego z rodziców) polega na pokrywaniu w całości lub w części kosztów utrzymania lub wychowania uprawnionego. Należy jednak podkreślić, iż w praktyce orzeczniczej przyjmuje się, iż opisana wyżej forma realizacji przez rodziców obowiązku alimentacyjnego wobec dzieci odnosi się jedynie do dzieci małoletnich.